Kilka dni temu ukazało się długo oczekiwanie uzasadnienie wyroku wydanego przez Sąd Najwyższy w dniu 9 maja 2019 r. w sprawie I CSK 242/18. Jest to drugi, po wyroku z dnia 4 kwietnia 2019 r. wydanym w sprawie III CSK 159/17, wyrok Sądu Najwyższego, niezwykle korzystny dla posiadaczy kredytów powiązanych z kursem waluty obcej CHF.
Sąd Najwyższy wskazał, iż:
- Postanowienia dotyczące indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej CHF tj. postanowienia określające zasady ustalania przeliczenia na CHF przy wypłacie kredytu, jak i przy spłacie jego poszczególnych rat mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w obrocie konsumenckim, gdyż kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Jak czytamy w uzasadnieniu:
…„Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym przypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia spełnianego przez konsumenta od swobodnej decyzji przedsiębiorcy. Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie odwrotne w chwili wymagalności poszczególnych spłacanych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Takie uregulowanie umowne należy uznać za niedopuszczalne, niezależnie od tego, czy swoboda przedsiębiorcy-banku w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona, np. w razie wprowadzenia możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów (tak np. stanie faktycznym będącym podstawą wyr. SN z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz.34)…”.
- Klauzula indeksacyjna zawarta w umowie kredytowej stanowi określa świadczenie główne stron. Tym samym Sąd Najwyższy odszedł od dotychczas dominującego poglądu, zgodnie z którym klauzula indeksacyjna zawarta w umowie kredytowej nie może być uznana za określającą główne świadczenie stron, gdy jedynie wpływa na wysokość tego świadczenia ale wprost go nie określa i poparł tym samym stanowisko zaprezentowanie przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2019 r.;
Jak czytamy w uzasadnieniu:
… „Nie powinno ulegać wątpliwości, że obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu w oznaczonych terminach spłaty stanowi główne świadczenie kredytobiorców (…). Skoro z klauzuli waloryzacyjnej wynika, w jakiej wysokości świadczenie główne ma być spełnione, to należy przyjąć, że w ten sposób określa ona to świadczenie …”.
- Uznanie postanowień dotyczących indeksacji za niedozwolone postanowienia umowne oznacza konieczność ich wyeliminowania z treści łączącego strony stosunku prawnego z jednoczesnym utrzymaniem umowy w mocy w pozostałym zakresie. Sąd Najwyższy wskazał wprost, iż sąd nie nie uprawniony do zmiany treści nieuczciwych warunków umownych. Wskazał iż art. 385¹ § 2 kc wyklucza możliwość zastosowania art. 58 § 3 kc., który przewiduje, że w razie nieważności części czynności prawnej pozostała jej część pozostaje w mocy, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Jak czytamy w uzasadnieniu:
… „Sąd Najwyższy podziela pogląd Sądu Apelacyjnego, zgodnie z którym wstanie faktycznym sprawy eliminacja abuzywnej klauzuli waloryzacyjnej nie doprowadzi do upadku umowy w pozostałym zakresie. Dla oceny tej kwestii nie ma bezpośredniego znaczenia fakt, że wymieniona klauzula określała świadczenie główne stron. Należy wprawdzie przyznać, że eliminacja postanowienia określającego takie świadczenie częściej prowadzić będzie do upadku umowy w całości niż eliminacja postanowienia niezwiązanego ze świadczeniem głównym, ale fakt ten sam w sobie jest bez znaczenia, jeżeli na podstawie pozostałych postanowień możliwe jest określenie praw i obowiązków stron. W stanie faktycznym sprawy było to możliwe, gdyż umowa po eliminacji klauzul abuzywnych nadal zawiera wszystkie elementy konieczne dla określenia treści stosunku prawnego, a w szczególności kwotę kredytu w złotych, okres kredytowania i terminy spłaty oraz wysokość oprocentowania. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii należy podzielić pogląd wyrażony w wyr. SN z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, zgodnie z którym eliminacja abuzywnej klauzuli waloryzacyjnej nie prowadzi do zmiany wysokości i zasad ustalania oprocentowania. W praktyce oznacza to, że kredyt oprocentowany jest w dalszym ciągu według stosowanych na ogół dla CHF stawek LIBOR, mimo że z umowy wyeliminowane zostaje wszelkie powiązanie wysokości świadczeń z walutą inną niż polska. Nie ma tu znaczenia fakt, że Bank najprawdopodobniej nie ustaliłby wysokości oprocentowania kredytu złotowego według stawki LIBOR, gdyby był świadomy abuzywności klauzuli waloryzacyjnej…”.
Jak widać orzecznictwo sądów orzekających w sprawach kredytów frankowych idzie w dobrym kierunku.
Sąd Najwyższy jednoznacznie opowiedział się za abuzywnością klauzul dotyczących indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej CHF oraz za skutkiem takiej abuzywności w postaci dalszego trwania umowy bez owych niedozwolonych klauzul umownych. Sąd Najwyższy dał więc zielone światło dla kredytu w PLN z oprocentowaniem opartym na stawce referencyjnej LIBOR.. Jest to niezwykle korzystne stanowisko zwłaszcza dla tych wszystkich osób, które nie są zainteresowane walką o nieważność umowy, lecz dalszym jej trwaniem.
Pozostaje żywić nadzieję, że również kwestia nieważności umów kredytowych powiązanych z kursem waluty obcej CHF stanie się w najbliższym czasie tak samo oczywista, jak na dzień dzisiejszy dla Sądu Najwyższego kwestia abuzywności postanowień odnoszących się do mechanizmu indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej CHF.
Autor: Aneta Zaleska radca prawny