Getin Noble Bank oferował klientom posiadającym umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej CHF aneksy do umów które, zgodnie z nałożonymi na banki zobowiązaniami, miały umożliwić klientom spłatę kredytu bezpośrednio w walucie indeksacji oraz określić szczegółowe zasady ustalenia kursu waluty na potrzeby rozliczeń stron tak, aby ograniczyć pobierany przez bank, a nie znajdujący żądnego uzasadnienia faktycznego, spread. Do treści aneksów bank wprowadzał jednak dodatkowe zapisy, często wbrew woli i świadomości konsumentów, a dotyczące zmiany rodzaju kredyty z indeksowanego kursem waluty obcej na kredyt walutowy.
W zakresie tych ostatnich postanowień Getin Noble Bank próbuje dowodzić w postępowania sądowych, iż z chwilą zawarcia aneksu doszło do odnowienia zobowiązania stron, a co za tym idzie wszelkie roszczenia wynikające np. z faktu niezgodności z prawem mechanizmu indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej CHF zostały za zgodą i wolą konsumenta usunięte. Doszło bowiem, z chwilą zawarcia aneksu, do wygaśnięcia dotychczasowego zobowiązania stron, a w jego miejsce powstało zupełnie nowe zobowiązanie oparte na walutowym charakterze umowy.
Zgodnie z art. 506 k.c. jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie). W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Zawierając umowę strony powinny zatem jasno i klarownie wyrazić zamiar umorzenia istniejącego zobowiązania, a zamiar ten musi być na tyle dostatecznie uzewnętrzniony, by nie powstała wątpliwość, czy w ogóle zaistniał. Ocena taka wymaga ponadto uwzględnienie całokształtu okoliczności, jakie towarzyszyły zawarciu umowy.
Argumentacja prezentowania przez bank, iż z chwilą zawarcia aneksu doszło do odnowienia zobowiązania nie może się ostać. Nie można owym aneksom przypisać skutku w postaci odnowienia istniejącego zobowiązania, a tym samym wyeliminowania wszelkich niezgodności z prawem pierwotnej umowy. Skutek taki nie jest możliwy chociażby z uwagi na brak objęcia takiego skutku wolą konsumentów. Konsumenci podpisując zaoferowane im przez banki aneksy działali wyłącznie w celu polepszenia własnej sytuacji prawnej, co miało przejawiać się w obniżeniu kosztów rat kapitałowo – odsetkowych poprzez obniżenie spreadu stosowanego przez bank.
W zakresie oceny aneksu oferowanego przez Getin Noble Bank S.A. warto odwołać się do stanowiska wyrażonego w uzasadnieniu wyroku wydanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 31 stycznia 2019 r. (I ACa 7/18), w którym czytamy:
… „W szczególności na akceptację zasługuje stanowisko Sądu pierwszej instancji, że zawarcie aneksu z dnia 24 czerwca 2011 r. nie stanowiło odnowienia, o jakim mowa w art. 506 § 1 kc.. Sąd Apelacyjny w składzie niniejszym tym samym nie podziela stanowiska zaprezentowanego w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 lutego 2017 r. (VI ACa 1786/15) oraz z dnia 4 października 2017 r., (VI ACa 786/16), na które powoływał się pozwany.
Nowacja umowy w rozumieniu art. 506 k.c. ma miejsce, gdy w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej. W myśl art. 506 § 2 k.c. w razie wątpliwości poczytuje się, ze zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 grudnia 2017 r. (I CSK 101/17, Lex nr 2433073): „jakkolwiek na tle art. 506 k.c. zamiar nowacji (animus novandi) nie powinien budzić wątpliwości, jego istnienie podlega jednak odtworzeniu według typowych zasad wykładni oświadczeń woli, to jest z uwzględnieniem treści tych oświadczeń i wszelkich towarzyszących im okoliczności. W judykaturze zwraca się przy tym uwagę, że zamiar ten w niektórych sytuacjach może być ujawniony również w sposób dorozumiany (art. 60 w związku z art. 65 k.c.), jednak ciężar jego wykazania spoczywa każdorazowo na stronie, która wywodzi z tego faktu skutki prawne.”
Nie sposób nie dostrzec, że w toku procesu pozwany nie zaoferował żadnych dowodów celem udowodnienia, że intencją stron zawierających aneks nr (…) było dokonanie nowacji, np. z korespondencji stron czy zeznań osób przygotowujących, negocjujących czy podpisujących ze strony pozwanego rzeczony aneks, przy jednoczesnym negowaniu tego faktu przez powodów. Nie udowodnił więc, że zamiarem stron była nowacja. Tymczasem zeznania powodów przesłuchiwanych dwukrotnie w tej sprawie wskazywały na zamiar kontynuowania dotychczasowej umowy z polepszeniem własnej sytuacji w zakresie spłaty kredytu (odniesienie kursu waluty do średniego kursu NBP), co prawidłowo ustalił i ocenił Sąd Okręgowy i co nie jest kwestionowane przez pozwanego.
Niezależnie od tego należy wskazać, że zawierając aneks nr (…) strony zmodyfikowały niektóre postanowienia umowy kredytowej, w tym warunki spłaty wszelkich zobowiązań powodów, określiły, że kredyt indeksowany staje się walutowym oraz określiły saldo zadłużenia w CHF, jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego strony nie zwarły nowej umowy. Pomimo zmiany kredytu indeksowanego na walutowy ( w zasadzie zmiany nazwy kredytu), w istocie nie doszło do zmiany udzielonego powodom kredytu na kredyt walutowy. Określenie salda kredytu w CHF stanowiło aktualną równowartość kwoty, którą powodowie winni oddać pozwanemu, ale odnosiło się do kwoty uprzednio wypłaconej w złotówkach, więc było to określenie zobowiązania zaciągniętego w złotych w walucie obcej. Umowa kredytu zawarta dnia 16 sierpnia 2007 r. przez powodów byłą umową o kredyt indeksowany, co oznaczało, że kwota kapitału początkowo określona i wypłacona w złotówkach, była w drodze indeksacji przeliczana na walutę obcą w tym przypadku CHF i oprocentowana w sposób właściwy dla tej waluty na potrzeby spłaty zobowiązania. W momencie więc jego spłaty kredyt, który był udzielony w walucie polskiej, ulegał przekształceniu w kredyt walutowy. Zatem już w chwili zawarcia umowy o kredyt indeksowany w miejsce spłaty kwoty określonej w złotówkach-powstało zobowiązanie do zwrotu równowartości tej kwoty w walucie indeksacji. Jak z tego wynika określenie w aneksie zmiany rodzaju kredytu, w istocie taką zmianą nie było, zatem nie mogło dojść do nowacji zobowiązania poprzez zmianę rodzaju kredytu, gdyż do niej nie doszło, abstrahując od tego, że pozwany jej nie udowodnił. Jednocześnie nie może zejść z pola widzenia, że istotą tego aneksu było włączenie do umowy postanowienia, że do wyliczenia należnej raty wyrażonej w CHF będzie stosowany średni kurs NBP z godziny 12.00 z dnia wymagalności. Chodziło więc o ograniczenie tzw. spreedu, nie zaś umorzenie poprzedniego zobowiązania…”.
Niezależnie od powyższego, na marginesie wskazać należy, iż nawet gdyby uznać, iż z chwilą zawarcia przez strony aneksu doszło do odnowienia zobowiązania i tym samym do zmiany charakteru udzielonego przez bank kredytu, to istotne dla ustalenia skutków takiej czynności może być udzielenie przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej odpowiedzi na pytania będące przedmiotem rozpoznania w sprawie C-452/18.
Autor: Aneta Zaleska – radca prawny