Sąd Okręgowy w Warszawie zwrócił się do TSUE o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie:
,,czy, w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą złożenie przez konsumenta oświadczenia o potrąceniu jego wierzytelności z wierzytelnością banku o zwrot równowartości kapitału kredytu jest równoznaczne ze zrzeczeniem się przez konsumenta zarzutu przedawnienia powyższej wierzytelności banku?”
Pytanie zostało zawarte przez Sąd w postanowieniu o sygnaturze: XXVIII C 5785/22. W niniejszej sprawie Bank dochodził roszczeń o zwrot kapitału kredytu w związku z nieważnością umowy o kredyt frankowy. W odpowiedzi na pozew Pozwana zarzuciła, że wierzytelność dochodzona przez Bank jest już przedawniona, przy czym złożyła ona również oświadczenie o potrąceniu wierzytelności, co mogło sugerować, że zrzekła się ona zarzutu przedawnienia.
W tym przypadku umowa kredytu była nieważna, a zatem strony powinny wzajemnie zwrócić sobie wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c.). Z tego powodu Bank domagał się od kredytobiorczyni zwrotu równowartości udostępnionego kapitału, co nie budzi wątpliwości. Jednak tym, co wymaga większej analizy, jest kwestia zasad przedawnienia się roszczeń Banku.
Trzeba zaznaczyć, że termin przedawnienia roszczenia banku wynosi 3 lata i upływa z końcem roku kalendarzowego. Natomiast datą rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczenia banku jest data, w której kredytobiorca po raz pierwszy zakwestionował wobec banku związanie postanowieniami umowy. W omawianym przez nas przypadku roszczenie banku było przedawnione prawie o rok.
Oświadczenie o potrąceniu wierzytelności, które złożyła Pozwana, to czynność prawna, w wyniku której Bank i Pozwana są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a więc każde z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Potrącenie polega na tym, że każda ze stron zaspokaja swoje roszczenie przez obniżenie lub całkowite wygaśnięcie wierzytelności drugiej strony, w zależności od wysokości tych wierzytelności. Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy TSUE musi stwierdzić, czy oświadczenie o potrąceniu może być traktowane jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia. Jest to o tyle ważne pytanie, że jeżeli odpowiedź na nie będzie twierdząca, to bank mógłby dochodzić roszczenia mimo upływu terminu przedawnienia.
W świetle orzecznictwa polskich sądów, złożenie przez stronę oświadczenia o potrąceniu może być traktowane jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia. Taka interpretacja opiera się na założeniu, że skoro strona decyduje się na potrącenie, to tym samym akceptuje istnienie roszczenia, mimo że może być ono przedawnione.
Przyjęcie tego stanowiska może jednak budzić wątpliwości w świetle prawa unijnego, przede wszystkim ze względu na przepisy dyrektywy 93/13. Art. 7 ust. 1 tej dyrektywy nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia odpowiednich i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach. Przyjęcie koncepcji wypracowanej w polskim orzecznictwie może więc sprzeciwiać się temu celowi.
Jak wskazuje Sąd: ,,Pozwana mogła dążyć jedynie do umorzenia wierzytelności, a nie do ułatwienia dochodzenia roszczenia przez bank. Co więcej, intencją pozwanej niewątpliwie nie było zrzeczenie się zarzutu przedawnienia, skoro pozwana podniosła zarzut przedawnienia w tym samym piśmie procesowym, w którym podniosła zarzut potrącenia. Ponadto pozwana składając oświadczenie o potrąceniu nie wskazała wprost, że zrzeka się zarzutu potrącenia. Pozwana mogła też nie mieć świadomości tego, że złożenie przez nią oświadczenia o potrąceniu może zostać potraktowane jako zrzeczenie się zarzutu potrącenia. W końcu przyjęcie, że złożenie oświadczania o potrąceniu stanowi zrzeczenie się zarzutu przedawnienia mogłoby być sprzeczne z celami ochrony konsumentów, ponieważ w ten sposób mogłoby zniechęcać konsumentów do korzystania z instytucji potrącenia, która ułatwia rozliczenie należności spełnionych w związku z zawarciem w umowie nieuczciwych warunków umownych. Co więcej, względy ochrony konsumentów mogą uzasadniać interpretację prawa krajowego, zgodnie z którą uwzględnienie przedawnionego roszczenia przedsiębiorcy wobec konsumenta powinno zostać zawężone do wyjątkowych i jednoznacznie określonych sytuacji. Za taką interpretacją może przemawiać także zasada pewności prawa.”
W kontekście rozważanej sprawy, pytanie o to, czy złożenie oświadczenia o potrąceniu wierzytelności może być traktowane jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia, stanowi ważny element nie tylko dla samego procesu, ale również dla szerszej perspektywy ochrony kredytobiorców. Odpowiedź TSUE, jaką wyda w tej sprawie, będzie miała dalekosiężne skutki nie tylko dla stron, ale również dla praktyki sądowej w Polsce w kontekście roszczeń wynikających z umów kredytowych.
Autor: Aleksandra Ziętara – Młodszy Prawnik
Źródła:
- Postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 6.11.2024 r., XXVIII C 5785/22, LEX nr 3779360
- https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-zarzut-potracenia-a-oswiadczenie-o-potraceniu-na-czym-polegaja