Na wstępie należy rozróżnić dwa „rodzaje” separacji – tj. separację faktyczną i separację prawną. Separacją faktyczną określa się prywatną decyzją małżonków o rozstaniu, która nie wywołuje żadnych skutków w sferze prawnej. Separacja prawna jest już natomiast czynnością wywołującą określone, dość daleko idące skutki prawne, o której orzeka Sąd na wniosek jednego z małżonków w sytuacji zaistnienia pomiędzy nimi rozkładu pożycia. Separacja, choć co do zasady wywołuje podobne skutki do rozwodu, który jednak może nastąpić jedynie z uwagi na zupełny i trwały rozkład pożycia, to przede wszystkim różni się od niego tym, iż małżonkowie pozostający w separacji nie mogą zawrzeć innego małżeństwa, ani nie mogą powrócić do poprzedniego nazwiska. Dodatkowo separację, w przeciwieństwie do rozwodu, można w każdej chwili znieść. Jest ona bowiem z założenia określonym stanem tymczasowym, orzekanym w sytuacji zaistnienia rozkładu pożycia pomiędzy małżonkami, ale gdy rozkład ten nie jest definitywny i trwały i w ocenie małżonków istnieją jeszcze szanse na jego ratowanie.
Oczywiście dalsze użycie słowa „separacja” odnosić się będzie jedynie do separacji prawnej, bowiem tak jak było podkreślone separacja faktyczna należy jedynie do sfery prywatnej małżonków.
Przechodząc do głównego tematu.
Wyłączenie małżonka od dziedziczenia w przypadku separacji występuje, gdy:
- przed śmiercią spadkodawcy uprawomocniło się orzeczenie o separacji,
- gdy spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka, kiedy żądanie to było uzasadnione, a postępowanie w chwili otwarcia spadku jest w toku.
Zatem małżonek dziedziczyć będzie w sytuacji:
- gdy choć Sąd orzekł już o separacji orzeczenie to uprawomocniło się dopiero po śmierci spadkodawcy,
- jeżeli wystąpiono o zaniechanie orzekania o winie,
- jeżeli wystąpiono o orzeczenie winy spadkodawcy,
- jeżeli małżonkowie złożyli zgodny wniosek o separację,
- żądanie orzeczenia separacji z winy małżonka nie było uzasadnione w chwili otwarcia spadku – ocenia się to zgodnie z przesłankami wskazanymi w art. 611 kro.
Z powództwem o wyłączenie małżonka od dziedziczenia może wystąpić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych. Jednak należy pamiętać, iż z takim powództwem należy wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie później jednak niż z upływem roku od otwarcia spadku. Jest to termin zawity, tj. jego przekroczenie skutkuje bezskutecznością czynności prawnej podjętej po jego upływie. Może więc zdarzyć się tak, iż małżonek będzie dziedziczył pomimo istnienia przesłanek do jego wyłączenia.
Autor: Justyna Włodarczyk – prawnik