Zaufanie do sektora bankowego to filar stabilności całego systemu finansowego, dlatego też działalność bankowa – rozumiana jako przyjmowanie środków pieniężnych i obracanie nimi – musi odbywać się na ściśle określonych zasadach, podlegając nadzorowi instytucji państwowych, przede wszystkim Komisji Nadzoru Finansowego. Artykuł 171 Prawa Bankowego wyznacza granicę między działalnością legalną a przestępczą. To właśnie ten przepis wskazuje, jakie zachowania na rynku finansowym są niedozwolone i zagrożone sankcjami karnymi.
Istotnym przestępstwem opisanym w tym artykule jest prowadzenie działalności polegającej na przyjmowaniu środków od osób fizycznych, prawnych lub ułomnych osób prawnych – w celu udzielania kredytów, pożyczek pieniężnych lub obciążania ryzykiem tych środków w inny sposób – bez posiadania zezwolenia. Brak zezwolenia nie oznacza tu jedynie uchybienia formalnego. Chodzi o sytuacje, w których działalność podejmowana jest z pominięciem całego systemu kontroli, ryzyk finansowych i odpowiedzialności regulacyjnej, które obowiązują takie instytucje. Przepis ten ma więc przeciwdziałać m.in. działalności „parabanków” – podmiotów oferujących usługi podobne do bankowych, ale działających poza systemem nadzoru.
Ustawodawca wyraźnie wskazuje również na inne formy wprowadzania konsumentów w błąd. Jedną z nich jest nadużywanie określeń takich jak „bank” lub „kasa” przez podmioty, które nie mają do tego prawa. Tego typu zabiegi marketingowe mają często na celu wzbudzenie fałszywego poczucia bezpieczeństwa u klientów, którzy mogą sądzić, że mają do czynienia z instytucją, która jest uprawniona do prowadzenia działalności bankowej.
Warto podkreślić, że odpowiedzialność karną za powyższe czyny ponoszą także osoby działające w imieniu lub w interesie osób prawnych czy jednostek organizacyjnych bez osobowości prawnej. Art. 171 ust. 3 ustawy nie tworzy tu odrębnego przestępstwa, lecz jedynie rozszerza odpowiedzialność na przypadki, w których działania bez zezwolenia lub użycie zastrzeżonych nazw są realizowane za pośrednictwem zorganizowanych struktur – co w praktyce zdarza się najczęściej.
Oprócz przeciwdziałania nielegalnemu prowadzeniu działalności finansowej, art. 171 nakłada również obowiązki związane z rzetelną współpracą z organami nadzoru. Chodzi tu m.in. o prawdziwe i kompletne przekazywanie informacji na żądanie KNF, poprawne sporządzanie sprawozdań finansowych czy terminowe informowanie instytucji zbierających dane o zobowiązaniach klientów, jak np. Biuro Informacji Kredytowej. Dla przykładu: w przypadku dokonania spłaty raty kredytowej, bank powinien przekazać tę informację do BIK w terminie 7 dni, a BIK z kolei ma kolejne 7 dni na jej uwzględnienie w systemie. Zatajanie, opóźnianie lub zniekształcanie danych przekazywanych organom nadzoru nie tylko podważa transparentność rynku, ale może także w sposób bezpośredni uderzać w interesy klientów.
Wreszcie, przepis chroni również jedną z najważniejszych wartości w relacji klient–bank, czyli tajemnicę bankową. Ujawnienie danych klienta bez podstawy prawnej – nawet jeśli pozornie wydaje się to nieszkodliwe – narusza zaufanie do instytucji finansowej i również jest penalizowane.
Artykuł 171 nie jest zatem wyłącznie katalogiem kar – jest przede wszystkim przypomnieniem, że rynek finansowy jest obszarem ściśle regulowanym. Udzielanie pożyczek czy obrót pieniędzmi innych osób to działalność obarczona odpowiedzialnością, której nie można realizować bez odpowiednich zabezpieczeń prawnych. Przepis ten pełni funkcję ochronną: dla klientów, dla rynku i dla stabilności systemu finansowego jako całości.
Autor: Aleksandra Ziętara – Młodszy Prawnik