Z chwilą śmierci spadkodawcy otwiera się spadek. Według stanu na ten dzień ustala się kto jest spadkobiercą, a więc na kogo przechodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Spadkobiercy mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Sytuacja komplikuje się w momencie, gdy spadkobiercą jest osoba małoletnia, która nie posiada jeszcze zdolności do czynności prawnych. W świetle obowiązujących reguł prawa nie ma bowiem żadnych przeciwwskazań, aby spadkobiercą była osoba małoletnia, a nawet tzw. nasciturus (a więc osoba już poczęta, ale jeszcze nie narodzona, pod warunkiem że urodzi się żywa). W przypadku osoby małoletniej oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku winni złożyć jej prawni opiekunowie. Nie jest to jednak takie łatwe, zwłaszcza w przypadku czynności w postaci odrzucenia spadku, co niekiedy jest koniecznością, zwłaszcza w sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił żadnego majątku, a jedynie długi, albo nawet w sytuacji, gdy co prawda pozostawił majątek, ale jego wartość jest znacznie niższa niż wartość obciążających zmarłego zobowiązań. Czynność w postaci złożenia oświadczenia woli o odrzuceniu spadku uznaje się za czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem małoletniego, co oznacza, iż konieczna jest w takiej sytuacji zgoda sądu opiekuńczego.
Celem uzyskania zgody, do sądu właściwego dla miejsca zamieszkania małoletniego dziecka, należy złożyć wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego dziecka tj. o zgodę na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego. Opłata od wniosku wynosi 100 zł. Mając na uwadze fakt, iż odrzucenie spadku potencjalnie prowadzić może do uszczuplenia majątku małoletniego, konieczne jest dokładne i precyzyjne wyjaśnienie okoliczności uzasadniających odrzucenie spadku, w miarę możliwości, wraz z przedstawieniem stosownych dokumentów potwierdzających opisane okoliczności.
Co ważne, uzyskanie zgody sądu opiekuńczego nie zwalnia z konieczności złożenia stosownego oświadczenia przed właściwym do tego podmiotem. Po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego konieczne jest złożenie przed sądem spadku lub notariuszem oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Jak wiadomo sprawy w sądach trwają i w wielu przypadkach decyzja w przedmiocie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wydawana jest już po upływie ustawowego, 6 miesięcznego terminu, na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Co niezwykle istotne ów 6 miesięczny termin na złożenie oświadczenia uznaje się za termin zawity, tzn. taki, co do którego nie ma możliwości przedłużenia ani przywrócenia. Przekroczenie terminu zawitego skutkuje bezskutecznością czynności prawnej podjętej po jego upływie.
Co jednak w sytuacji gdy postępowanie przed sądem rodzinnym zakończy się już po upływie wspomnianego wyżej 6-miesięcznego terminu?
Na szczęście zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, jeśli wniosek o wydanie zezwolenia na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego został złożony przed terminem, to termin do złożenia takiego oświadczenia nie biegnie do czasu uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego (zobacz: postanowienie SN z dnia 20 listopada 2013 r. w sprawie I CSK 329/13, postanowienie SN z dnia 24 września 2015 r. w sprawie V CSK 686/14).
Autor: Justyna Włodarczyk – prawnik