Często w praktyce zdarzają się sytuacje, iż w trakcie trwania małżeństwa jeden z małżonków, w ramach i na potrzeby prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, zawiera umowę leasingu np. pojazdu mechanicznego z opcją wykupu, do zrealizowania której ostatecznie dochodzi już po ustaniu wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami. Dochodzi wówczas do konfliktów pomiędzy stronami co do tego, czy pojazd ten stanowi składnik majątku wspólnego, czy też osobistego tego z małżonków, który dokonał jego wykupu.
Wskazać należy, iż z chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, w skład majątku wspólnego wchodzi wynikające z umowy prawo użytkowania przedmiotu leasingu. Nie ma przy tym znaczenia, który z małżonków był stroną umowy. Choćby w trakcie trwania ustawowej wspólności majątkowej tylko jeden z małżonków zawarł umowę leasingu to i tak o przynależności konkretnego prawa do określonej masy majątkowej małżonków decydują przepisy prawa rodzinnego, a nie zaś, to czy dany przedmiot majątkowy nabyty został w wyniku czynności dokonanej przez jednego, czy też przez oboje małżonków. Dlatego, jeżeli pomiędzy małżonkami istniał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, to z prawnego punktu widzenia koszty z tytułu spłat rat leasingowych ponoszone były z majątku wspólnego, tzn. małżonkowie partycypowali razem w tych kosztach.
Idąc dalej – nawet w sytuacji gdy przedmiot ten służy jednemu z małżonków do wykonywania działalności gospodarczej, to i tak według przepisów prawa rodzinnego jedynie zarządza on składnikiem majątku wspólnego (art. 36 § 3 kro).
W skład majątku wspólnego wchodzi również prawo do nabycia przedmiotu leasingu, nawet jeżeli prawo to zaktualizowało się dopiero po ustaniu wspólności majątkowej. Wynikające z umowy leasingu prawo do korzystania z przedmiotu oraz przewidziane w tej umowie roszczenie o jej zakup w terminie wskazanym w umowie stanowią prawa majątkowe, które wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 31 § 1 kro. Za poglądem, że nie ma znaczenia dla ustalenia majątku do którego wszedł dany przedmiot okoliczność, iż faktyczny wykup nastąpił już po ustaniu wspólności majątkowej, opowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 stycznia 2015 r. (II CSK 322/14). Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, iż roszczenie o nabycie przedmiotu przekształca się niejako w prawo własności tej rzeczy i nadal stanowi majątek wspólny małżonków. Nie ma więc znaczenia fakt, że czynność wykupu przedmiotu nastąpiła już po ustaniu wspólności majątkowej. Jak czytamy w treści uzasadniania ww. orzeczenia …„Objęcie majątkiem wspólnym uprawnień i roszczeń wynikających z umowy leasingu miało ten skutek, że konieczne było ich uwzględnienie przy ustaniu składu majątku wspólnego. Późniejsze (mające miejsce już po ustaniu wspólności majątkowej) przekształcenie roszczenia o zakup ładowarko-koparki w prawo własności tej maszyny nie zmieniło wspólnego charakteru praw majątkowych stron, skoro bowiem roszczenie o nabycie niepodzielnego przedmiotu przysługiwało im wspólnie, to tak samo traktować należy prawo, które powstało w wyniku realizacji tego roszczenia, nawet jeśli nabycie własności nastąpiło w wyniku czynności podjętych przez jednego małżonka po ustaniu wspólności. W typ wypadku dokonanie zakupu stanowiło działanie mające na celu zachowanie wspólnego prawa…”.
W takiej sytuacji, przy podziale majątku małżonek, który po ustaniu wspólności majątkowej spłacał na rzecz leasingodawcy określone raty leasingowe, czy też poniósł ciężar wykupu, może wystąpić z roszczeniem rozliczenia poniesionych przez siebie nakładów.
Autor: Aneta Zaleska – radca prawny, Justyna Włodarczyk – prawnik