Wiele się pisze na temat uchwały Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. (III CZP 29/17) oraz jej skutków dla dochodzenia przez konsumentów roszczeń z umów kredytu w walucie obcej CHF. Nie sposób zaprzeczyć, iż uchwała ta ma ogromne znaczenia dla sporów wytaczanych przez frankowiczów.
Uchwała wydana przez Sąd Najwyższy ma jednak znaczenie również dla spraw dotyczących roszczeń z umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (tzw. polisolokaty), zwłaszcza w sytuacji, gdy konsument dochodzi zwrotu kwoty pobranej przez towarzystwo zgodnie i na podstawie podpisanego przez konsumenta aneksu do umowy ubezpieczenia, zaproponowanego przez towarzystwo w wykonaniu decyzji Prezesa UOKIK.
Sąd Najwyższy wyraźnie wskazuje, iż nie można bezkrytycznie przyjmować, co niestety zdarza się w wielu sądach, iż z chwilą podpisania przez konsumenta aneksu do umowy ubezpieczenia, modyfikującego niedozwolone postanowienia umowne doszło na nowo do ukształtowania treści łączącego strony stosunku prawnego. Kluczowe znaczenie dla oceny skutków podpisania takiego porozumienia ma bowiem świadoma, wyraźna i wolna zgoda konsumenta na taką modyfikację oraz sanowanie niedozwolonego postanowienia umownego.
Poniżej cytat z uzasadnienia przedmiotowej uchwały:
… „Odrębną kwestią jest natomiast możliwość sanowania niedozwolonego postanowienia, choćby z mocą ex tunc, wskutek późniejszego zdarzenia; ukierunkowanej na ten skutek konstytutywnej czynności prawnej – jednostronnej, np. potwierdzenia niedozwolonego postanowienia przez konsumenta, albo dwustronnej, tj. umowy, w której strony wyrażają następczo wolę takiego ukształtowania swego położenia prawnego, jakby postanowienie od początku było skuteczne – albo zmiany prawa, mającej oddziaływać w ten sposób na już zawarte umowy. Akty te zakładają, że postanowienie jest nieskuteczne, mają zatem charakter następczy względem stwierdzenia abuzywności, a ponadto muszą każdorazowo podlegać ocenie pod kątem dopuszczalności z zastosowaniem ogólnych instrumentów ochronnych, wynikających z ustawy (np. art. 3531 i art. 58 k.c.), prawa unijnego (art. 6 i 7 dyrektywy 93/13) lub Konstytucji (np. art. 2). Z dotychczasowego orzecznictwa wynika np., że skuteczność wspomnianych czynności prawnych wchodzi w rachubę – niekonieczne jest to jednak jedyna przesłanka -tylko wtedy, gdy ich podstawą była „świadoma, wyraźna i wolna” zgoda konsumenta (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16; w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej por. w szczególności wyrok z dnia 21 lutego 2013 r., C – 472/11, Banif Plus Bank Zrt przeciwko C. Csipaiowi, V. Csipai, pkt 31 i 35). Z pewnością takiego skutku nie może osiągnąć jednostronna czynność prawna przedsiębiorcy, np. dokonana na podstawie art. 384 1 k.c., albo umowa, na której istotną treść konsument nie wywarł rzeczywistego wpływu. Ponadto zgoda konsumenta musi być jednoznacznie, wyraźnie i stanowczo ukierunkowana na sanowanie wadliwego postanowienia. Wyrażenie zgody na zmianę umowy przez wyeliminowanie niedozwolonego postanowienia (zastąpienie go innym, uzupełnienie itp.) – choćby zmiana ta była indywidualnie uzgodniona – nie może być traktowane samo przez się jako wyraz woli sanowania wadliwego postanowienia ze skutkiem ex tunc…”.
Należy żywić nadzieję, iż sędziowie orzekający w sprawach polisolokat zapoznają się z treścią uzasadnienia przedmiotowej uchwały i wyciągną z niej stosowne wnioski przy okazji orzekania w stanach faktycznych związanych z podpisanymi przez konsumentów aneksami do umów ubezpieczenia z ufk.
Autor: Aneta Zaleska – radca prawny