Ukazało się oczekiwanie przez wszystkich uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2022 r. (III CZP 40/22), o której informowaliśmy już na stronie Kancelarii, wskazując na otwarcie ową uchwałą możliwości dochodzenia nieważności umów tzw. kredytów frankowych również przez przedsiębiorców.
Niniejszą uchwałą Sąd Najwyższy potwierdził powielany przez orzecznictwo sądów powszechnych pogląd o sprzeczności z prawem postanowień umownych umożliwiających bankom jednostronne kształtowanie wysokości zobowiązania kredytobiorców poprzez samodzielne ustalanie kursów kupna oraz sprzedaży waluty, co przekłada się bezpośrednio na jednostronne kreowanie wysokości wypłaconego kredytu, ale także rat spłacanych przez kredytobiorców.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę, że:
„Sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia
kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne
kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta
w rozumieniu art. 3851 k.c.”.
W uzasadnieniu Sąd Najwyższy zauważa, że sama konstrukcja kredytu indeksowanego do waluty obcej sprawia, że kurs stosowany do przeliczenia kwoty wypłaty kredytu, ale także spłaty jego poszczególnych rat ma istotne znaczenie dla kształtowania się wysokości świadczenia kredytobiorcy. Oznacza to, że w istocie bank decyduje o wysokości świadczenia spełnianego przez kredytobiorcę tytułem zwrotu kwoty kredytu.
Podkreślono również, że w stosunkowo niedługim czasie po wejściu w życie art. 3851 k.c. Sąd Najwyższy uznał za sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku prawnego postanowienia umowne, które umożliwiały jednej ze stron samodzielną zmianę warunków umowy. Wskazano, że naturą umowy gospodarczej jest realizowanie interesów każdej ze stron stosunku (co skutkuje koniecznością wspólnego uzgodnienia przez strony o często sprzecznych ze sobą interesach określonych warunków umowy).
Sąd Najwyższy potwierdził również zajmowane już w przeszłości (na przykład w przywołanej przez SN uchwale z dnia 6 marca 1992 r., sygn. III CZP 141/91, czy uchwale z dnia 19 maja 1992 r., sygn. III CZP 50/92) stanowisko, że postanowienia umowne uzależniające określenie wysokości świadczenia od swobodnego uznania jednej ze stron stosunku zobowiązaniowego (bez odniesienia do obiektywnych, niezależnych od woli stron kryteriów) są sprzeczne z właściwością (naturą) tego stosunku.
Zastrzeżono jednak, że przedstawione stanowisko odnosi się jedynie do przypadków, w których określenie kursów przez bank następuje całkowicie jednostronnie, bez odniesienia do obiektywnych, weryfikowalnych kryteriów. Sąd Najwyższy nie wskazał, jakie kryteria posiadają przymiot obiektywnych i weryfikowalnych, podnosząc jedynie, że mogą one wynikać również z takich czynników jak zasady współżycia społecznego.
Sprzeczność z prawem postanowień umownych pozwalających bankowi na jednostronne kształtowanie wysokości zobowiązania kredytobiorców pociąga za sobą pewnego rodzaju konsekwencje. Sąd Najwyższy uznał, że w tym przypadku powinny mieć zastosowanie przepisy o ochronie konsumentów – to znaczy o niedozwolonych postanowieniach umownych. Zdaniem SN jednak fakt, iż dane postanowienie jest sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego, ale też stanowi niedozwolone postanowienie umowne nie przesądza jeszcze o rodzaju sankcji, która może być zastosowana z tego tytułu. Sąd Najwyższy w szczególności podkreśla, że nie zawsze zastosowanie przywołanych postanowień umownych przez bank będzie skutkować bezwzględną nieważnością umowy albo chociażby samego postanowienia. Jeśli jednak takie postanowienie nie jest nieważne, to i tak nie będzie ono wiązać konsumenta, chyba że konsument udzieli „świadomej, wyraźnej i wolnej” zgody na stosowanie tego postanowienia.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2022 r. (III CZP 40/22) jest w zasadzie korzystna dla frankowiczów z dwóch powodów. Po pierwsze – potwierdza ugruntowaną już na przestrzeni ostatnich lat linię orzeczniczą sądów powszechnych (choć niejednoznacznie, nie została bowiem przesądzona kwestia skutków sprzeczności z prawem postanowień umownych będących przedmiotem uchwały). Po drugie zaś – otwiera ona możliwość dochodzenia nieważności umów, w krótszych, 3-letnich terminach, przez przedsiębiorców (jednostronne ustalanie kursów kupna i sprzedaży waluty nie jest bowiem tylko niedozwolonym postanowieniem umownym na gruncie relacji pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, a jest sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego w ogóle).
Autor: Paulina Pożarycka-Juchimiuk – Młodszy Prawnik