Art. 829 § 2 kc stanowi, iż w umowie ubezpieczenia na życie zawartej na cudzy rachunek, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się nie wcześniej niż następnego dnia po tym, gdy ubezpieczony oświadczył stronie wskazanej w umowie, że chce skorzystać z zastrzeżenia na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej. Oświadczenie powinno obejmować także wysokość sumy ubezpieczenia. Zmiana umowy na niekorzyść ubezpieczonego lub osoby uprawnionej do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie śmierci ubezpieczonego wymaga zgody tego ubezpieczonego.
Powyższy przepis wprost wskazuje, iż w przypadku umowy ubezpieczenia na życie zawartej na cudzy rachunek (a za takie należy traktować umowy typu: Pareto, czy Libra, oferowane przez TU na Życie Europa S.A.), obligatoryjnym elementem oświadczenia woli ubezpieczonego o chęci skorzystania z zastrzeżonej na jego rzecz ochrony ubezpieczeniowej jest wskazanie w treści oświadczenia wysokości sumy ubezpieczenia. Co więcej wysokość sumy ubezpieczenia winna być jasno i precyzyjne wskazana w treści dokumentu zawierającego deklarację przystąpienia do umowy tak, aby osoba przystępująca do umowy, w dacie przystąpienia była w stanie przewidzieć, jaka kwota zostanie jej wypłacona w razie zajścia określonego w umowie zdarzenia ubezpieczeniowego.
Tymczasem deklaracje przystąpienia do umów ubezpieczenia na życie i dożycie z ufk stosowane przez TU na Życie Europa S.A. nie spełniają tego wymogu. Posługują się one bowiem skomplikowanym wzorem matematycznym, który odwołuje się do nieokreślonych w dacie przystąpienia do umowy wartości. Przykładowo w deklaracji przystąpienia do Pareto II suma ubezpieczenia z tytułu zgonu określona została, jako:1%* Składka Zainwestowana +100%* Wartość Rachunku w Dacie Umorzenia +wartość Składki Pierwszej lub Składek Bieżących zapłaconych a niealokowanych na dzień wpłynięcia do Ubezpieczyciela „Wniosku o wypłatę świadczenia z tytułu zgonu Ubezpieczonego”, zaś suma ubezpieczenia z tytułu dożycia, jako: 100% Wartości Rachunku w Dacie Umorzenia.
Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie pojawiają się poglądy, iż brak określenia sumy ubezpieczenia może sugerować nieskuteczność oświadczenia o zgodzie na objęcie ubezpieczeniem. Stanowisko takie prezentuje m.in. Rzecznik Finansowy, Prezes UOKIK, jak również zaczynają podzielać go sądy w ferowanych wyrokach. Wskazać należy na wyrok z dnia 6 kwietnia 2017 r. wydany przez Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie o sygn. II C 894/15 w którym sąd stwierdził, iż „brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych aby uznać, że wymóg określony w art. 829 § 2 zd. 2 k.c. miałby nie mieć zastosowania do jednej z kategorii umów ubezpieczenia na życie, jaką są umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Umowy te zatem albo powinny być przez zakłady ubezpieczeń formułowane w taki sposób, aby było możliwe określenie z góry i w sposób jednoznaczny wysokości sumy ubezpieczenia, albo też nie powinny być zawierane z podmiotem ubezpieczającym innym niż sam ubezpieczony (tj. nie powinny przybierać postaci umów zawieranych na cudzy rachunek). Podkreślić należy, że wyżej przywołany wymóg wskazania sumy ubezpieczenia w oświadczeniu ubezpieczonego ma służyć ochronie ubezpieczonego przed przystąpieniem do ubezpieczenia, które jest dla niego niekorzystne lub którego warunki nie są dla niego zrozumiałe. Niewątpliwym jest, że tego rodzaju ochronny cel omawianego przepisu niewątpliwie znajduje zastosowanie w szczególności do umów tak złożonych i mogących rodzić dla ubezpieczonego tak nieoczekiwane skutki jako umowa opisana wyżej. Stąd też, nie ma żadnych przesłanek natury prawnej, aby twierdzić iż wymóg ustawowy wyraźnie określony w art.829 § 2 zd. 2 k.c. nie miał zastosowania akurat do umowy wyżej opisanej. Skoro zatem w oświadczeniu powoda o przystąpieniu do ubezpieczenia suma ubezpieczenia nie została wskazana w jakikolwiek sposób (tj. ani kwotowo ani jakimkolwiek wzorem matematycznym pozwalającym ubezpieczonemu z góry obliczyć wysokości tej sumy), to oświadczenie to jest nieważne i nie rodzi jakichkolwiek skutków prawnych”. Podobne stanowisko zajął Sąd Rejonowy w Kutnie w wyroku z dnia 27 czerwca 2017 r. w sprawie o sygn. I C 219/16.
Przepis art. 829 § 2 kc na charakter bezwzględnie obowiązujący. Skutkiem jego naruszenia jest bezwzględna nieważność (art. 58 § 1 kc) oświadczenia woli o przystąpieniu do umowy ubezpieczenia.Jeżeli stanowisko zaprezentowane powyżej zostanie szerzej zaakceptowane przez orzecznictwo sądów, otworzy to możliwość dochodzenia przez klientów towarzystw znacznie szerszych niż do tej pory roszczeń. Zyskają bowiem argumenty prawne pozwalające na dochodzenie zwrotu całości składek wpłaconych na produkt.
Autor: Aneta Zaleska – radca prawny