W dniu 14 grudnia 2023 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał kolejny korzystny dla frankowiczów wyrok. W sprawie C-28/22 TSUE rozstrzygać miał m.in. o sposobie naliczania odsetek za opóźnienie należnych konsumentowi w przypadku skutecznego podniesienia przez bank zarzutu prawa zatrzymania, ewentualnym obowiązku weryfikowania przez banki świadomości konsumentów skutków nieważności umowy, a także o biegu terminu przedawnienia roszczeń.
W odniesieniu do biegu przedawnienia roszczeń Trybunał wskazał, że zróżnicowanie terminu biegu przedawnienia roszczeń konsumenta i przedsiębiorcy stanowi asymetrię mogącą naruszyć ochronę konsumenta zagwarantowaną w dyrektywie 93/13. Podkreślono, że przyjęcie rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń przedsiębiorcy dopiero od dnia uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego nieważność zawartej umowy, sprzyja bierności tego podmiotu na etapie przedsądowym, bądź nawet może prowadzić do sytuacji celowego przedłużania ewentualnych negocjacji z konsumentem tak dalece, aby termin przedawnienia jego roszczeń zdążył już upłynąć (w szczególności, jeśli za początek biegu tego terminu przyjęte zostanie powzięcie przez konsumenta wiedzy o nieuczciwym charakterze postanowień zawartej umowy). Zdaniem Trybunału taka asymetria nie tylko narusza zasadę skuteczności, ale także niweczy skutek odstraszający dyrektywy 93/13.
Z tych względów TSUE orzekł, że „art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem z uwagi na zawarte w tej umowie nieuczciwe warunki termin przedawnienia roszczeń tego przedsiębiorcy wynikających z nieważności rzeczonej umowy rozpoczyna bieg dopiero od dnia, w którym staje się ona trwale bezskuteczna, podczas gdy termin przedawnienia roszczeń tego konsumenta wynikających z nieważności tej umowy rozpoczyna bieg w chwili, w której dowiedział się on lub powinien dowiedzieć się o nieuczciwym charakterze warunku powodującego tę nieważność”.
W odniesieniu do ewentualnej możności nałożenia na przedsiębiorcę obowiązku zweryfikowania świadomości konsumenta skutków nieważności zawartej umowy, Trybunał wskazał, że instytucje kredytowe, mimo że są obowiązane do działania zgodnie z treścią dyrektywy 93/13, to nie mają obowiązku badania, czy konsument, który zawarł z nimi umowę, posiada odpowiednią wiedzę o skutkach stwierdzenia jej nieważności.
Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2023 r. TSUE istotnie ograniczył również możliwość uwzględniania zarzutu prawa zatrzymania podnoszonego przez banki. Trybunał wskazał przede wszystkim na skutki, jakie niesie za sobą uwzględnienie tego zarzutu. Bank bowiem od czasu skutecznego jego wniesienia nie znajduje się już w opóźnieniu względem kredytobiorcy, co oznacza, że ten traci prawo do naliczania odsetek od żądanej kwoty. Powoduje to pogorszenie finansowej oraz prawnej sytuacji konsumenta. Zdaniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pozbawienie konsumenta prawa do żądania części, bądź też całości odsetek za opóźnienie, w sytuacji, w której obowiązek zwrotu żądanych kwot powstał z uwagi na nieuczciwe zachowanie przedsiębiorcy, ogranicza skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13. Trybunał orzekł więc, że: „art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z zasadą skuteczności należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w sytuacji gdy umowa kredytu hipotecznego zawarta przez przedsiębiorcę z konsumentem nie może już pozostać wiążąca po usunięciu nieuczciwych warunków zawartych w tej umowie, przedsiębiorca ten może powołać się na prawo zatrzymania umożliwiające mu uzależnienie zwrotu świadczeń otrzymanych od tego konsumenta od przedstawienia przez niego oferty zwrotu świadczeń, które sam otrzymał od tego przedsiębiorcy, lub gwarancji zwrotu tych ostatnich świadczeń, jeżeli wykonanie przez tego samego przedsiębiorcę tego prawa zatrzymania powoduje utratę przez rzeczonego konsumenta prawa do uzyskania odsetek za opóźnienie od momentu upływu terminu nałożonego na danego przedsiębiorcę do wykonania świadczenia po tym, jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu świadczeń zapłaconych mu w wykonaniu tej umowy”.
Niewątpliwie, wyrokiem z dnia 14 grudnia 2023 r., TSUE potwierdził swoją dotychczasową prokonsumencką linię orzeczniczą, niwelując kolejne nierówności pojawiające się w sporach między bankami a kredytobiorcami z korzyścią dla tych ostatnich.
Autor: Paulina Pożarycka – Juchimiuk – Aplikantka Radcowska