7 grudnia 2023 r. TSUE po raz kolejny stanął po stronie frankowiczów. Tego dnia odbyła się publikacja wyroku w sprawie C-140/22, na kanwie której Trybunał wypowiedzieć się miał na temat, czy zasadne jest powiązanie daty wymagalności roszczenia powstałego w związku z zawarciem umowy zawierającej klauzule abuzywne z dniem złożenia przez kredytobiorców sformalizowanego oświadczenia o świadomości skutków nieważności umowy. TSUE miał również wskazać, czy kredytobiorcom – w przypadku stwierdzenia nieważności umowy – należy się zwrot świadczonych w jej wykonaniu kwot w pełnej wysokości.
Odpowiedź Trybunału nie pozostawia żadnych wątpliwości w powyższych kwestiach. Orzekł on bowiem, że:
„Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, iż umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać:
– stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej – konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną;
– stoją na przeszkodzie temu, aby rekompensata żądana przez danego konsumenta z tytułu zwrotu kwot, które zapłacił on w wykonaniu rozpatrywanej umowy, została pomniejszona o równowartość odsetek, które ta instytucja bankowa otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy”.
TSUE przede wszystkim podkreślił, że samo przyznanie uprawnienia konsumentowi do sprzeciwienia się stosowaniu wobec niego dyrektywy 93/13 i wyrażenia następczej zgody na obowiązywanie umowy zawierającej niedozwolone klauzule, w żadnym wypadku nie może nakładać na niego obowiązku składania przed sądem sformalizowanego oświadczenia. Zdaniem Trybunału już sam fakt, że konsument może wyrazić zgodę (po pouczeniu go przez sąd) na pozostawienie umowy w mocy wyraźnie wskazuje na to, że z ochrony korzysta on od początku, bez konieczności podejmowania w tym celu dodatkowych działań.
Dodatkowo, przypomniano że nałożenie na konsumenta obowiązku składania oświadczeń w celu dochodzenia swoich roszczeń niweczy odstraszający skutek przepisów dyrektywy 93/13, gdyż zachęca przedsiębiorców do automatycznego odrzucania wszelkich pozasądowych żądań konsumentów, którzy stają się zobowiązani do złożenia przed sądem sformalizowanych oświadczeń celem ochrony swoich praw.
Również na odstraszający skutek dyrektywy 93/13 Trybunał powołuje się w przypadku hipotetycznej możliwości żądania przez przedsiębiorców zwrotu konsumentom świadczenia wykonanego na podstawie nieważnej umowy w wysokości pomniejszonej o odsetki należne mu, gdyby umowa obowiązywała bez nieuczciwych warunków. TSUE raz jeszcze wskazał, że w sytuacji, gdy nieważność jest skutkiem nieuczciwych działań przedsiębiorcy, nie może on żądać od konsumenta żadnej rekompensaty poza zwrotem kapitału oraz odsetek za opóźnienie liczonych od dnia wezwania do zapłaty. Dyrektywa 93/13 wyklucza więc przyznanie bankom możliwości domagania się jakiejkolwiek formy wynagrodzenia za korzystanie z udostępnionego kapitału, jak i żądanie zmniejszenia świadczenia należnego konsumentowi.
Należy oczekiwać, że wyrok w sprawie C-140/22 ujednolici dotychczasowe tendencje orzecznicze sądów – z korzyścią dla konsumentów. Powinien zakończyć on zasądzanie na rzecz kredytobiorców odsetek za opóźnienie dopiero od dnia złożenia oświadczenia o świadomości skutków nieważności umowy, co podyktowane było treścią uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (III CZP 6/21). Nie ma już wątpliwości, że konsumenci nie mają obowiązku składać takich oświadczeń, a Sądy nie powinny uzależniać od czasu ich złożenia jakichkolwiek majątkowych skutków.
Autor – Paulina Pożarycka-Juchimiuk – Aplikantka Radcowska